Ochotnicza Straż Pożarna
w Rynarzewie

Historia naszej miejscowości...

 

Rynarzewo położone jest 8 km na płn.-wsch. od Szubina na trakcie bydgoskim, przy ujściu rzeki Gąsawski do Noteci, wzniesione 63 m. n. p. m. nad łęgami nadnoteckimi. Nazwa „Rynarzewo” powstała, podobnie jak liczne nazwy miejscowości, od imienia własnego pierwszego zapewne posiadacza włości. Imię to brzmieć musiało „Rinarz” lub „Rymarz”, stanowiąc przekształcenie imienia obcoplemiennego „Reiner” czy „Reinhard”.

11 listopada 1299 roku w dniu błogosławionego biskupa Marcina, w obozie Skomlin pod Wieluniem, pisarz Jan sporządził dokument lokacji Rynarzewa. Władysław Łokietek ( 1260-1333), książę Królestwa Polskiego, Pan Pomorza, Kujaw,

Łęczycy i Sieradza, zezwolił rycerzowi Henrykowi, synowi Świętosława, w dowód uznania za jego zasługi, jakie księciu wyświadczył, aby dziedziczne swe Rynarzewo lokował na prawie średzkim. Miasto obdarzone zostało wówczas immunitetem gospodarczym i zezwoleniem na sądzenie i karanie złoczyńców.

Na siedzibę Rynarzewa zostało wybrane miejsce obronne, grzbiet czy wyspa w widłach Noteci i Gąsawski, otoczone nieprzebytymi wówczas bagniskami i moczarami. Zabezpieczały one mieszkańców przed dzikimi zwierzętami, przed napaścią wrogów i ułatwiały, w znacznym stopniu, obronę przed nadciągającym nieprzyjacielem. Razem z lokacją miasta erygowano w Rynarzewie parafie katolicka, której od roku 1520 patronuje święta Katarzyna Aleksandryjska. Kolejnym z właścicieli miasteczka był wnuk Henryka Pałuki z Rynarzewa, który również nosił imię Henryk objęte po swoim przodku. Otóż w dniu 12 maja 1369 roku ów Henryk i Bogusław z Piłatowa toczyli  spór z wojewodą brzesko-kujawskim Wojciechem, o młyn na Noteci. Owy młyn znajdował się pomiędzy miejscowościami Pturek i Łabiszyn. Od tego czasu właściciele miasteczka nazywali się Rynarzewskimi. W roku 1420 miasteczkiem zarządzał Janusz z Rynarzewa, podkoniuszy kaliski z rodu Szreniawitów. Ród ten upamiętnił się w Rynarzewie do dzisiejszego dnia, gdyż herbem miejscowości stała się Szreniawa. Znana jest tylko jedna zachowana pieczęć miejska Rynarzewa z wizerunkiem jego herbu. Wykonany nią odcisk, uwierzytelnił dokument z roku 1713. W polu pieczęci znajduje się owalna tarcz herbowa w kartuszu, w tarczy krzywaśń, a na niej od czoła krzyż kawalerski zaćwiczony – godło szlacheckiego rodu Szreniawitów.

W XV wieku współdziedziczyli miasteczkiem: Jakub lub Jakusz z Prusiec herbu Grzymała, kasztelan rogoziński. W roku 1458 na podstawie królewskiego rozporządzenia Kazimierza Jagiellończyka o obowiązku świadczenia pomocy wojskowej przez poszczególne miasta w okresie wojny trzynastoletniej ( 1454-1466 ), Rynarzewo zobowiązane zostało do wystawienia dwóch pieszych wojów. Świadczy to niewątpliwie o nikłym zaludnieniu tego terenu o czym zaświadcza w latach 1511-1523 abp. Jan Łaski, w swoim „Liber Beneficiorum…”, kiedy to w opisie parafii rynarzewskiej wspomina tylko o trzech miejscowościach: Rynarzewie, Pszczółczynie i Kołaczkowie.

Rynarzewo przestało być siedziba pańską najpóźniej w roku 1593, kiedy jego właścicielem był Stanisław Latalski z Łatali, hrabia na Łabiszynie, dziedzic na Rynarzewie. Odtąd też panowie Rynarzewa rezydowali na zamku łabiszyńskim, a miasteczko podlegało ich władzy aż do XIX stulecia. W tym samym roku w dniu 6 listopada 1593 roku miasteczko otrzymało nowy przywilej miejski, którego główne założenia prawne opierały się na prawie magdeburskim. W dokumencie tym ( szczęśliwie zachowanym do naszych czasów, a znajdującym się w Archiwum Państwowym w Bydgoszczy ) czytamy, że funkcje burmistrza sprawował wówczas sławetny Jakub Wiczkowski z rajcami miejskimi oraz wójt Andrzej Nizin z ławnikami miejskimi.

W roku 1618 w Rynarzewie było 28 domów, z których mieszkańcy płacili podatki od nieruchomości. Spis miejski wymienia również w tym roku 7 rzemieślników, 2 piekarki, 1 rzeźnika, 3 rybaków i 2 komorników. Po siedemnastu latach w roku 1635 miasteczko miało już 79 domów mieszkalnych i około 500 mieszkańców. Po śmierci Stanisław Latalskiego Rynarzewo przeszło w ręce Andrzeja Czarnkowskiego, który je zastawił za sumę 40 tysięcy złotych odstępcy od wiary przodków niejakiemu Zygmuntowi Grudzińskiemu i z tego powodu tutejsza parafia przez dłuższy okres nie miała swojego patrona.

Od połowy XVII stulecia właścicielami Rynarzewa stali się Gembiccy, którzy władali tutaj do roku 1762. Pierwszy właściciel tego rodu władający tymi ziemiami, Andrzej Gembicki w roku 1663 sprowadził na teren rynarzewskiej parafii osadników niemieckich zwanych „holendrami” i osadził ich na gruntach wydzielonych z folwarku pszczółczyńskiego, nazwanych później Rudą.  Przedstawiciele tej szlacheckiej rodziny dwukrotnie potwierdzali przywileje miejskie dla Rynarzewa. W dniu 12 października 1677 roku Paweł Gembicki wystawił potwierdzenie w którym czytamy m. in.(…) aby to upadłe miasteczko tym prędzej do swej mogło przyjść prefektury i w budynkach się podźwignąć mogło i zapomogo (…). Dokument ten wspomina o wielkich zniszczeniach, które były następstwem przemarszu wojsk szwedzkich przez dobra miast pałuckich w tym i przez Rynarzewo. Kol3jny przywilej wyszedł spod pióra Macieja Gembickiego w  dniu 30 lipca 1695 roku i nakładał on nowe zobowiązania mieszczan rynarzewskich w stosunku do dworu i panów dziedzicznych.

Na początku XVIII wieku dziedziczką Rynarzewa została Dorota Gembicka, która w roku 1721 po raz kolejny potwierdziła prawa i obowiązki mieszkańców wioski Rudy. W połowie XVIII stulecia kolonizacja niemiecka rozszerzyła się na wsie Zamość, której właściciel Stanisław Grabski, zawarł umowę w dniu 12 maja 1751 roku.

Dnia 21 lipca 1762 roku właścicielem Rynarzewa i okolicznych wiosek został Franciszek Skórzewski herbu Drogosław, generał wojsk koronnych. Dobra łabiszyńskie i rynarzewskie nabył on za sumę 418 tysięcy złotych polskich, od spadkobierców prawa po sukcesji po Macieju Gembickim. Hrabia Franciszek Skórzewski zmarł 11 września 1773 roku w chwili tragicznych dla kraju rozbiorów, a właścicielką dóbr łabiszyńskich i rynarzewskich stała się wdowa, generałowa Skórzewska.

W roku 1772 Rynarzewo na przeszło półtora wieku dostało się w pęta pruskiej niewoli. Zaboru ziem nadnoteckich zlecił dokonać Fryderyk II, król pruski, swojemu słudze, Franciszkowi Baltazarowi Schonenber von Brenkenhowi, który Rynarzewo zajął miedzy 21 a 25 września 1772 roku. To, że dobra rynarzewskie znalazły się w granicach pruskich zawdzięcza miasteczko samej generałowej Skórzewskiej, która zabiegała o to u niemieckiego ministra Herzberga. Po zaborze ziem dokonano pierwszego spisu majętności łabiszyńskiej, z którego czytamy, że Rynarzewo liczyło 240 mieszkańców, zamieszkujących w 29 domach

( 209 katolików, 21 protestantów i 7 żydów ). W spisie wymienia się jeszcze wizytatora królewskiego Eberta i Lewina Hirscha karczmarza żydowskiego wyznania. U schyłku wieku XVIII, w roku 1788 domów było już 62, a mieszkańców 439.

W roku 1816 miasteczko miało 68 domów z 610 mieszkańcami, w tym 176 katolików, 422 protestantów i 12 żydów. Rok 1831 odnotowuje 83 domy, 693 mieszkańców: 260 katolików, 379 protestantów i aż 54 żydów. Przełomem dla Rynarzewa stał się rok 1833 kiedy to na skutek dekretu królewskiego z 13 marca tegoż roku, zniesiono wszelkie zobowiązania miast tzw. „pośrednik”, a więc także miast szlacheckich w tym Rynarzewa.

Początek wieku XIX stał się dla Rynarzewa dwukrotnie pamiętny ze względu na pożary z roku 1807 i 1808, kiedy to pastwa płomieni padła połowa zabudowy miasteczka. I miedzy innymi dlatego w roku 1837 ówczesny burmistrz Andrzej Arndt powołał do istnienia Straż Ogniowa, która działała na podstawie statutu złożonego z 69 paragrafów.

Jedynym polskim akcentem pierwszej połowy XIX wieku w Rynarzewie był pobyt wojska polskiego, które gościło tutaj wiosną 1848 roku, w tzw. „Wiośnie Ludów”. Jak podaje niemiecki historyk Heinrich Wuttke w roku tym miasteczko było w rękach powstańców, którzy podczas uroczystego nabożeństwa proklamowali tu odrodzenie niepodległej Polski.

W roku 1852 założono Stacje Pocztową, a było to w głównej mierze zasługa burmistrza Johanna Christopha Kadowa. W roku 1876 powstała parafia protestancka, którą wydzielono z parafii ewangelickiej w Łabiszynie.

W okresie powstania styczniowego rządy w Rynarzewie sprawował niemiecki burmistrz Seifert, który znany był z okrutnego stosunku do ludności polskiej. Z miasteczka wyruszyło kilku ochotników, którzy brali udział w bitwach i powstańczych potyczkach na terenie całego kraju. Ucisk rynarzewskiej ludności, spowodowany pruskimi zarządzeniami, miał się zakończyć w roku 1869, kiedy to część mieszkańców zwróciła się do Królewsko-Pruskiej Rejencji w Bydgoszczy z pismem o zmianę ustroju miejskiego na wiejski. Niestety władze pruskie odmówiły przyjęcia tego wniosku. Dwa lata po tych wydarzeniach w miasteczku odnotowano 791 mieszkańców ( 329 katolików, 449 protestantów i 13 żydów ). 

U schyłku wieku XIX , w roku 1895 została pobudowana linia kolejowa łącząca Bydgoszcz z Szubinem przez Rynarzewo. Urzędową nazwę Rynarzewo udało się mieszkańcom zachować do roku 1907, kiedy to jako ostatnia miejscowość na Pałukach, Rynarzewo zmieniono na niemieckie Netzwalde.

Listopad 1918 roku przyniósł upragnioną wolność, choć nie objęła ona całej Polski. Rynarzewo znajdujące się na terenie Wielkopolski musiało tę wolność wywalczyć bronią. W dniu wybuchu powstania wielkopolskiego w Poznaniu 27 grudnia 1918 roku, Rynarzewo liczyło 700 mieszkańców, ale wskutek położenia geograficznego odegrało w powstaniu znaczącą rolę. Ćwiczono i przygotowywano się do walki, aż 12 stycznia 1919 roku przyszedł cios. Aresztowano wszystkich polskich mieszkańców miasteczka i wywieziono ich do obozu w miejscowości Altdamm. O samo miasteczko rozpoczęły się jedne z najkrwawszych walk, które rozegrano w całym powstaniu. Rynarzewo i jego geograficzne położenie stanowiło ostatni punkt zbrojny przed dostaniem się do niemieckiej wówczas Bydgoszczy. W styczniu i lutym 1919 roku kilkakrotnie miasteczko przechodziło z rąk polskich w niemieckie, i na odwrót. Pozycje polskie były nieustannie atakowane przez niemiecki pociąg pancerny i samochody opancerzone. Nie było w Rynarzewie domu, który by nie ucierpiał przez pociski armatnie.

Najważniejszym wydarzeniem z tego okresu była bohaterska bitwa o pociąg pancerny stoczona 18 lutego 1919 roku pod Rynarzewem. Powstańcy kilkakrotnie próbowali wyeliminować ów pociąg z działań zbrojnych, ale bez skutecznie. Dopiero w nocy z 17 na 18 lutego 1919 roku udało się bezpiecznie zamontować miny i rano o godzinie 9.00, pociąg wysadzono w powietrze. Rozegrała się bitwa podczas której zginęło 29 powstańców na czele z por. Mariuszem Wachtlem z Gniezna. Na całym froncie powstania wielkopolskiego pod samym tylko Rynarzewem życie za Ojczyznę straciło 80 powstańców i 2 cywili.

W latach 1919-1934 na fotelu burmistrzowskim w Rynarzewie zasiadał ostatni burmistrz w historii miasteczka Kazimierz Tomaszewski. W roku 1934 po 635 latach Rynarzewo utraciło status miasta i zostało przydzielone do gminy wiejskiej w Samoklęskach Małych. 6 września 1939 roku do Rynarzewa wkroczyły wojska okupanta hitlerowskiego, które krwawo rozprawiły się z polską ludnością za udział w powstaniu wielkopolskim 1918/1919. lata 1939-1945 upłynęły rynarzerwskim mieszkańcom na pracach u niemieckich gospodarzy lub na wysiedleniach.

24 stycznia 1945 roku po przemarszu wojsk radzieckich Rynarzewo otrzymało wolność po latach niemieckiej okupacji. Na miejsce niemieckich gospodarzy, którzy uciekli z Rynarzewa w styczniu 1945 roku przybywali mieszkańcy dawnych kresów wschodnich. W czerwcu 1957 roku Rynarzewo stało się gromadą, która liczyła 2111 mieszkańców zamieszkujących na 4.681 ha. W roku 1962 ilość ludności wzrosła do 2568, a obszar powiększył się do 5.800 ha. Stan ten tworzyło wówczas 7 sołectw: Rynarzewo, Zamość, Szkocja, Rudy, Skórzewo, Władysławowo i Kołaczkowo.

Ostatni podział administracyjny w kraju z końca XX wieku przyniósł ponownie powiaty. Rynarzewo jako sołectwo liczące 1200 mieszkańców w gminie Szubin, znalazło się w powiecie nakielskim w województwie kujawsko-pomorskim.